| Đôla hoá |
| Người gửi: -- 18/08/2009 |
 www.SAGA.vn - Đôla hoá là quá trình một nước bỏ hoàn toàn đồng tiền nội tệ và thay vào đó sử dụng đồng tiền của một nước khác có tính ổn định hơn làm phương tiện thanh toán hợp pháp. Tuy khái niệm này được gắn liền với đồng đôla Mỹ, việc chuyển đổi ra bất kỳ ngoại tệ có tính ổn định nào khác – ví dụ như đồng Euro Châu Âu, đồng Yên Nhật, đồng Mác Đức - đều thường được gọi là đôla hoá. Có hai loại đôla hoá: toàn phần và không chính thức.
Đôla hoá toàn phần
Quá trình này diễn ra khi chính phủ đưa ra quyết định chính thức sẽ sử dụng một ngoại tệ cho tất cả các giao dịch, bao gồm cả giao dịch của chính phủ lẫn nợ của tư nhân – cả tài khoản ngân hàng công cộng lẫn tư nhân đều được đổi ra đôla. Đồng nội tệ thường sẽ vẫn được chấp nhận cho đến khi toàn bộ số tiền này được rút ra khỏi hệ thống lưu hành tiền tệ. Trong quá trình đôla hoá toàn phần, các doanh nghiệp trả lương cho công nhân bằng đôla và các giao dịch mua bán “ngoài đường” đều được thực hiện bằng đôla. Để chuyển hoá, các nước phải đưa ra tỉ giá dựa trên giá trị chuyển đổi các khoản nợ cũ, các hợp đồng và tài sản tài chính sang tiền mới.
Đôla hoá không chính thức
Đôi khi được gọi là “đồng tiền thay thế”, đôla hoá không chính thức là một hình thức rất phổ biến. Phần lớn các thị trường đang phát triển đều có đôla hoá không chính thức, ở một số nước quá trình này diễn ra mạnh mẽ hơn ở các nước khác. Đôla hoá không chính thức xảy ra khi giá trị của đồng nội tệ dao động quá nhiều vì vậy đồng đôla được sử dụng để giao dịch mua bán, tiết kiệm cá nhân và khi vay tiền vì nó đáng tin hơn.
Ở cả hai thành phố La Habana, Cuba và Lima, Peru, khách du lịch thường trả tiền taxi và Coca-Cola bằng đôla, và đồng đôla cùng song song tồn tại với đồng nội tệ. Tương tự như vậy, khi Argentina chưa chính thức đôla hoá - mặc dù khả năng này đã được tranh cãi rộng rãi từ khi Tổng thống Carlos Menem đưa ra ý tưởng này vào năm 1999 – gần như toàn bộ nền kinh tế đã sử dụng đồng xanh. Trước khi đồng peso bị mất giá tháng 1 năm 2001, phần lớn các giao dịch như vay mua xe hoặc mua nhà đều được thanh toán bằng đôla. Hiện nay khi đồng peso trượt giá quá nhanh, thì “cơn sốt xanh” – khi tất cả mọi người đổ xô di mua đôla – tràn ngập cả nước. Nếu Argentina quyết định đôla hoá, đây sẽ là nước lớn nhất từ trước tới nay quyết định như vậy.
Tại sao lại đôla hoá?
Quyết định đôla hoá một phần là do đất nước đang phải đối đầu với tỉ lệ lạm phát không thể kiểm soát nổi và phá giá đồng nội tệ sẽ đe doạ toàn bộ nền kinh tế. Những người đang có trong tay đồng nội tệ sẽ đòi một lãi suất rất cao để bù vào khoản trượt giá. Ngân hàng trung ương sẽ tăng lãi suất để bảo vệ đồng nội tệ khỏi bị trượt giá quá nhanh. Trong hoàn cảnh nghiêm trọng như vậy, rất nhiều nhà kinh doanh sẽ vay bằng ngoại tệ để được lãi suất thấp. Việc người dân mất niềm tin vào đồng nội tệ và đổ xô mua đôla sẽ làm cho đồng nội tệ càng mất giá hơn. Bất chấp lãi suất cao, người dân vẫn giảm gửi tiền tiết kiệm bằng nội tệ và nhiều nhà kinh doanh sẽ chuyển vốn của họ ra nước ngoài.
Cần nhấn mạnh rằng bản thân đôla hoá khi được sử dụng như một hệ thống hối đoái, không đảm bảo được sự ổn định và tốc độ phát triển kinh tế. Khi một nước quyết định đôla hoá, nước này chấp nhận chính sách tiền tệ của ngân hàng trung ương Mỹ (Cục dự trữ Liên bang) và vì vậy sẽ hoàn toàn được giải thoát khỏi chu kỳ lạm phát và sụt giá đồng tiền.
Tuy đôla hoá mới chỉ trở thành mốt trong 1 thập kỷ qua, nó không phải là một hệ thống hối đoái mới. Panama đã áp dụng đôla hoá suốt gần một thế kỷ qua. Các nhà kinh tế học đã từng bàn cãi trong một thời gian dài về giá trị của đôla hoá, tuy nhiên hình thức này thu hút nhiều sự chú ý hơn trong những năm gần đây, sau khi Ecuador và El Salvador thực hiện đôla hoá chính thức. Thêm vào đó, sự kiện một nước lớn như Argentina vẫn tiếp tục cân nhắc ý tưởng về đôla hoá đã làm cho những cuộc bàn luận công khai về vấn đề này càng ngày càng được mở rộng.
Điều kiện để đôla hoá thành công
Để đôla hoá được thành công, cần những điều kiện tiên quyết sau: thứ nhất, đất nước áp dụng đôla hoá, tức là nước chuyển đổi toàn bộ đồng nội tệ ra đôla, phải có đủ vốn dự trữ ngoại tệ. Nếu không có đủ dự trữ, có nghĩa là sẽ có sự thiếu hụt đôla. Nếu không có đủ ngoại tệ mạnh để đảm bảo dự trữ, chính phủ có thể sẽ phải chấp nhận tỉ lệ ngoại hối thấp hơn.
Thứ hai, nước này phải có một hệ thống ngân hàng mạnh. Một hệ thống ngân hàng yếu kém sẽ dễ bị đổ vỡ. Ảnh hưởng nặng nề của một hệ thống ngân hàng đang sụp đổ đến nền kinh tế có thể được khắc phục bằng cách khẩn cấp rót thêm tiền mặt. Một nền kinh tế được đôla hoá, theo định nghĩa, không thể thực hiện được việc này. Nói cách khác, ngân hàng trung ương sẽ mất khả năng tránh khủng hoảng ngân hàng vì đã bị ngân hàng trung ương của nước phát hành đồng tiền thay thế tước mọi quyền kiểm soát.
Cuối cùng, nên giữ thâm hụt ngân sách ở mức thấp. Với một nền kinh tế được đôla hoá, chính phủ thường không được phép giữ thâm hụt ngân sách ở mức cao, có nghĩa là chi nhiều hơn thu. Thâm hụt ngân sách trong nền kinh tế đôla hoá, không thể được giải quyết bằng cách in thêm tiền.
 Những nước đã tiến hành đôla hóa
Panama
Nước đầu tiên tiến hành đôla hoá toàn phần là Panama. Từ năm 1904, sau khi tách ra khỏi Colombia, Panama đã dùng đồng xanh. Việc này đã có ảnh hưởng rất tốt đến nền kinh tế của Panama. Ví dụ trong suốt những năm 1990 lạm phát hầu như không vượt quá 1% một năm. Nhưng đồng thời đôla hoá vẫn không giúp Panama được hoàn toàn độc lập với trợ giúp của các tổ chức bên ngoài. Từ năm 1973 Panama tiếp nhận hơn 15 chương trình của Quỹ Tiền tệ quốc tế, và đôla hoá cũng không ngăn được việc Panama mất khả năng trả nợ nước ngoài vào giữa những năm 1980.
Ecuador
Ecuador bắt đầu thực hiện chuyển đổi vào đầu năm 2000. Đôla hoá là phương cách cuối cùng của Ecuador khi nước này cố vượt qua một cuộc khủng hoảng kinh tế trầm trọng, với một hệ thống ngân hàng suy sụp, đồng nội tệ (đồng sucre) mất giá, và sự chống đối của người dân bản xứ. Khi Tổng thống Jamil Mahuad thông cáo ý định đôla hoá vào tháng 1 năm 2000, quá trình này đã bắt đầu được tiến hành, đất nước đã đang trong quá trình đôla hoá một cách mạnh mẽ. Tuy nhiên thông cáo của tổng thống đã dẫn đến một cuộc đảo chính, và tổng thống đã phải từ chức. Chính quyền dân sự được tái lập vào tháng 2, nghị viện Ecuador thông qua luật cho phép được đôla hoá toàn phần.
Trước khi đổi hệ thống tiền sang đôla, Ecuador đã thử tiến hành nhiều biện pháp hối đoái khác nhau như tỉ giá cố định, chính sách ghìm tỉ giá. Tất cả các biện pháp này đều không có hiệu quả và đến nay quyết định đôla hoá vẫn được coi là hợp lý đối với Ecuador.
El Salvador
Cuối tháng 11 năm 2000 nghị viện El Salvador thông qua luật thực hiện đôla hoá toàn phần trong cả nước. Bắt đầu từ ngày mùng 1 tháng 1 năm 2001 các máy đếm tiền tự động đều được nạp chương trình để phát ra đồng đôla và tất cả các tài khoản ngân hàng đều chuyển sang đôla. Sự thay đổi này không hẳn do nguyên nhân khủng hoảng kinh tế trầm trọng như trường hợp của Ecuador. Trên thực tế, lạm phát ở Salvador thấp, chỉ khoảng 1.3% trong vòng 1 thập kỷ trước. Đôla hoá thật ra la để thu hút đầu tư nước ngoài vào El Salvador.
Cũng như người dân Ecuador, người Salvador không ngạc nhiên mấy khi nghe quyết định đôla hoá vì tỉ giá giữa đồng nội tệ colon và đôla đã được cố định trong suốt 8 năm. Ngân hàng trung ương Salvador ước tính gần 70% số tiền đang được sử dụng tại thời điểm đó là đôla. Cũng như trường hợp trên, lợi ích của đôla hoá còn cần được xem xét thêm. Tuy nhiên cũng đã có những dấu hiệu tốt: ngày El Salvador tiến hành chuyển đổi sang đồng tiền mới lãi suất tiêu dùng và vay mua nhà giảm từ 17% xuống 11%.
Các trường hợp khác
Vài năm trước đây, Mỹ thông báo là đôla sẽ được coi là đồng tiền chính thức của Đông Timor, nước vừa tuyên bố độc lập khỏi Indonesia. Tháng 12 năm 2000, Guatemala thông qua luật cho phép được sử dụng đôla rộng rãi, tuy không tuyên bố hẳn là sẽ dô la hoá toàn phần. Một loạt các nước khác cũng đã cân nhắc về quyết định đôla hoá ví dụ như Costa Rica, Honduras, Nicaragua. Vài người đã đề nghị đôla hoá Afganistan, như một biện pháp tạm thời cho đến khi chính phủ được đặt trong một chế độ chính trị ổn định. Trong khi nhiều nước vẫn sử dụng đồng đôla là chính, không có nước nào thay đổi chính sách đôla hoá toàn phần, và đây thường được coi là một chính sách cố định.
Lợi ích
Có lẽ lợi ích lớn nhất của đôla hoá là nó mang lại sự ổn định kinh tế. Tỉ lệ lạm phát cao sẽ ngay lập tức được hạ xuống mức kiểm soát được. Đôla Mỹ là đồng tiền đáng tin cậy nhất trên thế giới và bất kỳ nước nào chấp nhận đôla cũng sẽ chấp nhận chính sách tiền tệ của Cục Dự trữ Liên bang. Đôla hoá, vì vậy, sẽ giảm thiểu các rủi ro về khả năng mất giá tiền tệ và đồng thời sẽ giúp hạ lãi suất. Hơn nữa, đôla hoá sẽ giúp thu hút đầu tư nước ngoài, một khi họ biết là giá trị tài sản quy ra tiền của họ sẽ không thay đổi, những điều này sẽ đưa đến tốc độ phát triển nhanh và đầu tư tăng. Về mặt tâm lý, đôla hoá sẽ làm giảm các nỗi lo về nền kinh tế.
Giá phải trả
Tuy đôla hoá mang lại sự ổn định cho cả nước, nó cũng đồng thời làm nền kinh tế dễ bị tổn thương và nhạy cảm hơn với những thay đổi liên quan đến giá trị của đồng đôla cho dù sự dao động ấy bắt nguồn từ các thay đổi trong nội bộ nền kinh tế Mỹ. Khi và nếu đồng đôla dao động so với các đồng tiền khác trên thế giới (và việc này rất hay xảy ra), đôi lúc khá mạnh, thì sẽ không có cách nào để đối phó với những khủng hoảng như vậy. Vì nước thực hiện đôla hoá hoàn toàn trao quyền kiểm soát và quyền đưa ra một chính sách tiền tệ tập trung và độc lập cho ngân hàng trung ương của nước phát hành tiền. Cục Dự trữ Liên bang Mỹ sẽ chỉ đưa ra những quyết định có lợi cho Mỹ và không quan tâm mấy đến tình hình ở các nước thực hiện đôla hoá.
Cũng từ nguyên nhân trên, nước thực hiện đôla hoá sẽ không thể đối phó với các cú sốc kinh tế, ví dụ như dao động của giá dầu trên thị trường thế giới, bằng cách thay đổi tỉ giá hối đoái. Đôla hoá sẽ vô hiệu hoá phương thức sử dụng chính sách tỉ giá hối đoái. Các cú sốc ngoại biên, dao động của đồng đôla chỉ là một trong số đó, sẽ không thể được đồng nội tệ hấp thụ bớt mà sẽ được truyền thẳng vào các hoạt động kinh tế.
Ngoài việc đánh mất khả năng in tiền, là một trong những biện pháp tài chính cực kỳ quan trọng, nước thực hiện đôla hoá sẽ mất ưu quyền tiền tệ. Về cơ bản ưu quyền tiền tệ là lợi nhuận thu được từ việc phát hành tiền. Đây là một hình thức kinh doanh rất có lãi, vì giá in tiền và phát hành tiền (thật ra chỉ là một mảnh giấy không có giá trị) thấp hơn rất nhiều so với giá trị những mặt hàng mà mảnh giấy này sẽ mua được. Chính phủ Mỹ thu được khoảng $25 tỉ một năm từ ưu quyền tiền tệ, và khi người dân các nước khác giữ tờ đôla Mỹ trong tay- họ góp phần làm giàu cho Bộ Tài chính Mỹ. Đã có những cuộc thảo luận về việc chia lợi nhuận thu được từ ưu quyền tiền tệ với các nước thực hiện đôla hoá, nhưng cho tới nay, chính phủ Mỹ chưa để cho việc này xảy ra.
 Một nhược điểm nữa của đôla hoá là lo sợ tiền giả (kể cả Mỹ cũng khó phân biệt được tiền giả). Ngoài việc sản xuất cocaine, Colombia còn nổi tiếng về các “nhà máy” sản xuất đôla. Rủi ro về chính trị cũng có thể xảy ra. Khi El Salvador tiến hành đôla hoá, đảng đối lập gọi đó là hành động bán mình cho đế quốc. Thuyết phục người dân bản xứ sử dụng một loại tiền không quen thuộc cũng không phải dễ. Một trong những khó khăn Argentina gặp phải khi quyết định đôla hoá sẽ là văn hoá: đôla hoá có thể được coi là thua chủ nghĩa thực dân, là dâng nộp biểu tượng niềm tự hào của đất nước.
Tuy nhiên nhược điểm lớn nhất của đôla hoá là tuy quá trình này sẽ giúp kiểm soát được siêu lạm phát, nó sẽ không có vai trò gì trong cải cách tài chính và cải cách chính trị. Nói cách khác, nhiều nhà kinh tế cho rằng, đôla hoá không gây được tác động gì tới các vấn đề xã hội, ví dụ như trốn thuế, mức sống thấp, thất nghiệp và tham nhũng. Tuy nhiên những người phản đối ý kiến này nói rằng một môi trường kinh tế ổn định sẽ tạo nhiều điều kiện cho cải cách hơn là một môi trường bất ổn. Vì vậy đôla hoá vẫn được coi là một chiến lược kinh tế cần thiết, nhưng không nhất thiết là thích đáng.
Kết luận
Theo phân tích cuối cùng, cần nhấn mạnh rằng đôla hoá không phải là phương thuốc chữa bách bệnh. Nhiều học trò của chính sách đôla hoá đã chỉ ra rằng rất khó để so sánh lợi và hại của phương cách này vì một lý do đơn giản: chưa có tiền lệ. Không có sổ sách nào ghi lại lịch sử của đôla hoá để có thể so sánh và đối chiếu những kết quả của quá trình chuyển đổi tiền tệ. Phần lớn các phân tích đều dựa trên lý thuyết. Chỉ có vài nước đếm trên đầu ngón tay là đã thực hiện đôla hoá toàn phần, và những nước này lại có quy mô khác nhau, thực hiện đôla hoá do những lý do rất khác nhau và trong những hoàn cảnh cũng rất khác nhau. Panama là nước duy nhất có một lịch sử dài gắn liền với đôla hoá, và nước này có quan hệ rất gần gũi với Mỹ cả về kinh tế lẫn chính trị.
Nhiều nhà kinh tế cho rằng đôla hoá sẽ thành công ở một nền kinh tế mở, nhỏ, linh hoạt, có quan hệ thương mại rất mạnh với Mỹ. El Salvador là một trong những trường hợp thử nghiệm. Tuy nhiên để có thể đo mức độ thành công phải mất vài năm nữa.
Hơn nữa, đôla hoá là một chính sách cố định. Sau khi hệ thống tiền tệ đã được chuyển hẳn sang đôla, bất kỳ nỗ lực nào nhằm quay lại hệ thống tiền tệ cũ sẽ có thể làm tình hình trở nên hỗn loạn hơn. Đây là một trong những khó khăn khi đề nghị đôla hoá Afganistan. Đây không thể là một chính sách tạm thời. Cần có thêm nhiều nước áp dụng đôla hoá trong thời gian ít nhất là vài thập kỷ thì mới có thể đánh giá được hiệu quả của đôla hoá toàn phần.
Cần lưu ý những gì?
Mức độ đôla hoá “không chính thức”
Hiểu được mức độ này sẽ giúp cho phóng viên tính toán được những khó khăn tiềm tàng mà đất nước sẽ phải đối đầu trong giai đoạn quá độ sang một hệ thống tiền tệ ổn định hơn. Ví dụ như Argentina sẽ không gặp nhiều khó khăn lắm khi tiến hành đôla hoá, vì đồng xanh đã trở thành trụ cột của nền kinh tế. Hoặc như El Salvador, như bên trên đã đề cặp, đã ghìm tỉ giá nội tệ với đôla, và điều này sẽ làm cho quá trình đôla hoá diễn ra trôi chảy hơn.
Mức độ lạm phát
Vào đầu những năm 1980 Argentina phải đối mặt với siêu lạm phát lên tới 500% một năm, và là tỉ lệ lạm phát cao nhất thế giới tại thời điểm đó. Hiện nay, đồng peso đang mất giá từng phút một và người dân càng ngày càng thêm lo lắng. Khi Ecuador quyết định đôla hoá, lạm phát đang ở ngoài tầm kiểm soát. Nhiều nhà kinh tế cho rằng Argentina có thể sẽ rất có lợi khi đôla hoá, nếu như quá trình này chỉ nhằm mục đích ổn định lại hệ thống tiền tệ đang dao động dữ dội.
Tỉ giá đôla hoá
Quyết định về tỉ giá đôla hoá (ví dụ như một-lấy-một hoặc một-lấy-hai) là một quyết định mang tính chính trị. Bộ trưởng tài chính hay tổng thống có thể đưa ra một quyết định làm thay đổi rất nhanh cuộc sống của rất nhiều người. Ví dụ tỉ giá đôla hoá có thể làm giá thuê nhà tăng gấp đôi ở nước tiến hành quá trình này. Nếu đôla hoá ở tỉ giá quá thấp thì sẽ có nguy cơ lạm phát cao vì đồng nội tệ đang yếu. Biết về tỉ giá đôla hoá sẽ rất hữu ích cho việc tìm hiểu về các biến đổi chính trị và xã hội.
Quan hệ của đồng nội tệ với đôla như thế nào?
El Salvador, và mới đây nhất là Argentina, ghìm tỉ giá đồng nội tệ với đôla. Việc này giúp cho quá trình chuyển đổi sang đôla hoá toàn phần được dễ dàng hơn vì nó giúp xoá bỏ việc nhầm lẫn trong tỉ giá mới và xác định đồng tiền mới. Để ý xem hội đồng tiền tệ hoặc chính sách ghìm tỉ giá có tồn tại ở nước này hay không và những chính sách này đã được thực hiện trong bao lâu.
Dự trữ đôla ở ngân hàng trung ương và hệ thống tài chính tư nhân
Bộ trưởng tài chính Honduras mới đây tuyên bố là ngân hàng trung ương đang có dự trữ khoảng $1 tỉ và $500 triệu trong các tài khoản cá nhân. Ông bộ trưởng nói rằng nếu chính phủ quyết định đôla hoá, thì những khoản này sẽ giúp cho quá trình được diễn ra tương đối suôn sẻ. Hãy tìm hiểu xem các ngân hàng địa phương và trung ương giữ bao nhiêu đôla. Và tìm hiểu xem mỗi năm ngoại kiều gửi về nước bao nhiêu đôla Mỹ. Thường thì thu nhập này góp phần đáng kể vào tổng sản phẩm quốc nội.
_____________________
Tham khảo:
1- Basics of Dollarization
Joint Economic Committee Staff Report - Office of the Chairman, Connie Mack – January 2000
http://users.erols.com/kurrency/basicsup.htm
2- NYU Stern Dollarization Homepage
Nouriel Roubini
http://www.stern.nyu.edu/globalmacro/exchange_rates/dollarization.html
Nguồn: IPD (Colombia University)
|
| www.SAGA.vn - lethanhdat |
|
